Het Verbeterd Schietlood is een instrument voor het telood stellen van wand- en kolombekistingen in de woning- en utiliteitsbouw.
Het "hart" van het apparaat wordt gevormd door een "normaal schietlood": een cilindrisch/conisch gewicht aan een draad.
Eén van de verbeteringen die te opzichte van het traditionele schietlood is aangebracht, houdt verband met de wijze waarop de verticaalstand van de draad kan worden afgelezen. Hoe de "aflezing" van het schietlood gebeurt staat in principe weergegeven in figuur 1: Een gewicht hangt rakelings boven een transparante plaat met daarop twee lijnen die evenwijdig lopen aan een verticaal te stellen paneel. Via een spiegel kan men recht onder tegen het gewicht aankijken. Het paneel staat verticaal indien een schijfje aan de onderkant van het gewicht symmetrisch tussen de twee, aan het paneel evenwijdige lijnen, zichtbaar is (zie inzet in de figuur).

De opbouw van het verbeterd schietlood is verder als volgt (zie figuur 2). Gewicht en draad zijn ondergebracht in een buis om de invloed van de wind uit te sluiten. De draad waaraan het gewicht hangt is via een stelschroef in een pen aan de bovenzijde van de buis vastgemaakt. Aan de onderzijde is het gewicht (wit) voorzien van een schijfje (zwart). Het gewicht kan vrij bewegen in een onbreekbare glasheldere kunststof bus die gedeeltelijk met een heldere olie gevuld is om de bewegingen van het gewicht te dempen.

Op de bodem van de bus zijn een aantal zwarte lijnen aangebracht. De twee lange lijnen zijn de belangrijkste, zij worden gebruikt om te beoordelen of het instrument/de bekisting verticaal staat: het zwarte schijfje moet zich tussen de beide lijnen bevinden (één mm vrij = "exact").
Omdat het gewicht enkele millimeters boven de bodem van de bus hangt, kan er een afleesfout ontstaan als men niet loodrecht tegen de onderzijde van de bus aankijkt. Ter voorkoming van een dergelijke fout - ook wel parallax genoemd - zijn extra lijntjes op de onder- en bovenzijde van de bodem van de bus aangebracht. Een parallaxvrije aflezing wordt verkregen door de spiegel zover te kantelen totdat het patroon dat de korte lijnen vormen regelmatig is.

Om met het verbeterd schietlood te kunnen werken, moeten de bekistingen worden voorzien van speciale u-vormige consoles (bekistingsteunen) waarin een bepaald gatenpatroon is aangebracht (figuur 3). Deze bekistingsteunen vervullen gelijktijdig de functie van te stellen punt van de bekisting en ophangpunt van het apparaat. Afhankelijk van de gebruikte lengte van het instrument - "lang" of "kort" - worden de bekistingsteunen op een afstand van 1,8 m of 2,7 m boven elkaar op de bekistingplaat aangebracht (gelast of geschroefd via een vooraf aangelast staalplaatje met gaatjes). De steunen zijn in diverse lengtes beschikbaar zodat het verbeterd schietlood steeds buiten de verstijvingsconstructie van de bekisting kan worden aangebracht. Bij kolombekistingen wordt aan twee zijden een paar steunen aangebracht en bij wandbekistingen twee paar steunen aan het stelpaneel.

Voor de montage van het verbeterd schietlood wordt de pen aan de bovenzijde van de buis ver in de bovenste steun gestoken, het apparaat wordt naar de bekisting toegebracht totdat de pen onder aan het apparaat in de onderste steun kan zakken. Een extra nokje aan de onderzijde van het apparaat zorgt ervoor dat het verbeterd schietlood de "juiste" oriëntatie krijgt; de lijnen op de bus lopen evenwijdig aan het bekistingpaneel.

Toepassing van het verbeterd schietlood
  • Op alle verdiepingshoge wand- en kolombekistingen kunnen, eventueel al op de werf, bekistingsteunen zorgvuldig worden aangebracht.
  • Omdat het aanbrengen en wegnemen van het verbeterd schietlood slechts enkele seconden vergt, zijn er per bekistings- of stortploeg slechts twee apparaten nodig. Eén man, iemand van de bekistings- of stortploeg, kan rechtstreeks, terwijl hij een schoor of spindel bedient, de bekisting telood stellen.
  • Het verbeterd schietlood kan (zonder moeite) telood gesteld worden met een nauwkeurigheid van +/- 1 mm over een hoogte van 1,8 of 2,7 meter, afhankelijk van de gebruikte versie.
  • De correcte werking van het verbeterd schietlood kan snel worden gecontroleerd door een zogenaamde omkeermeting. Als het verbeterd schietlood de juiste stand aangeeft, behoort dat wéér het geval te zijn nadat het apparaat 200 gon wordt gedraaid en de spiegel voor de waarnemer weer in de juiste stand gekanteld is. Een geringe ontregeling kan worden weggenomen door verdraaiing van de onderste pen; deze is namelijk als "excenter" uitgevoerd.
Vorige paragraaf [Stelwaterpas]

Schematische weergave van de bouw van het verbeterd schietlood.